Si quieres acceder a los contenidos completos y conocer mejor la vida de los animales invertebrados con más imágenes e información, échale un vistazo a nuestra versión para ordenador.
ANIMAIS INVERTEBRADOS - MOLUSCOS
MOLUSCOS
MOLUSCOS
MIRA EL PÉNDULO...
LIEBRE EN ZOSTERA
de repente un extraño
Chocos, de paseo
Os moluscos son unha familia de animais moi numerosa e variada (o mesmo acontecía co grupo de crustáceos) pero a pesar de abarcar especies tan diferentes coma os croques, nudibranquios, caramuxos ou polbos, manteñen unha serie de características comúns.
Teñen un corpo brando e con simetría bilateral, a maioría das veces dividido en cabeza, masa visceral ou manto, e pé musculoso (aínda que nalgúns casos falta a cabeza) e moitos deles son capaces de segregar unha cutícula calcaria do manto que cobre o seu corpo para formar unha cuncha.
Como veremos, algúns forman unha única cuncha (lapas ou caramuxos), outros xeran dúas valvas (mexillóns), hainos que reduciron moito o tamaño desta cuncha ou a súa consistencia e conservan este vestixio no seu interior (coma os chocos ou as borrachas) e, outros, directamente, non teñen cuncha (polbo ou nudibranquios), en cambio desenvolveron outros mecanismos de defensa.
Aínda que hai moitas familias de moluscos, imos ver tres grupos básicos, xa que son os máis comúns e coñecidos:
CEFALÓPODOS, son os invertebrados mariños máis evolucionados, cun sistema nervioso avanzado (o máis desenvolvido de todos os invertebrados) e sensorial que os fai capaces de aprender e memorizar. Estes moluscos readaptáronse a unha vida nadadora (os outros moluscos ou ben viven pegados a algunha superficie ou móvense moi lentamente nos fondos) e, para iso, sufriron algunhas transformacións que melloraron a súa hidrodinámica e afastáronas do modelo anatómico máis típico dos moluscos:
- o seu corpo alongouse dorso-ventralmente (de arriba abaixo)
- a súa cuncha redúcese e interiorízase (chocos e luras) ou desaparece (polbo)
- os bordos do pé transformáronse en brazos (ventosas ao longo da extremidade) e tentáculos (ventosas só ao final)
- outra parte do pé deu lugar a un sifón, chamado sifón, que lles permite expulsar a auga a gran velocidade para propulsarse.
Son depredadores carnívoros moi voraces e oportunistas, cazadores visuais que usan os brazos ou os tentáculos para capturar presas e despois esmagalas coas fortes mandíbulas en forma de pico. Cando morden, inxectan unha poderosa neurotoxina que inmobiliza as súas presas, un recurso interesante para evitar un enfrontamento no que o seu corpo brando ten moito que perder fronte os caranguexos ou os bivalvos. A isto hai que engadir a presenza dunha rádula na boca, unha lingua áspera con pequenos dentes curvos dispostos en fileiras.
As luras e os chocos son nadadores expertos, capaces de moverse lentamente, virar, facer xiros rápidos, avanzar en todas as direccións ou escapar rapidamente propulsados polo sifón. Teñen 2 aletas laterais na parte posterior do seu corpo que lles permiten desprazarse e danlles estabilidade para realizar con precisión todas estas manobras. Pola súa banda, o polbo vive nas profundidades, arrástrase cos brazos polo substrato, aínda que, se precisa fuxir rapidamente, tamén usa o sifón.
As peculiaridades dos cefalópodos son tantas que dedicamos un apartado especial un pouco máis abaixo.
GASTERÓPODOS, aínda que os cefalópodos e os bivalvos son máis familiares debido á nosa gastronomía, os gasterópodos son o grupo máis numeroso, variado e con maior éxito biolóxico de todos os moluscos, mesmo adaptándose ao medio terrestre.
Teñen un pé poderoso que lles permite reptar e unha cabeza ben diferenciada da que saen dous tentáculos nos que están situados os ollos. A maioría ten unha soa cuncha, a miúdo helicoidal, o que provocou que o seu corpo se adapte retorcéndose no interior, así, a masa visceral e a cuncha sofren un xiro de 180º con respecto ao pé e á cabeza. As cunchas poden ter varios debuxos, cores e formas, que normalmente están relacionados co seu hábitat e forma de vida. Pero hainos tamén coa cuncha moi reducida ou sen ela.
Incluen distintos grupos que presentan notables diferencias entre sí:
- caracois de mar (prosobranquios) : Son os máis primitivos e teñen unha única cuncha helicoidal que pode variar moito. Son redondeadas e cónicas para recuperar facilmente a posición, máis aplanadas e amplas para permitir un mellor agarre nas rochas ou poden alongarse para así evitar ser enterradas.
Ás veces, a forma helicoidal transformouse nun deseño de gorro (lapas) ou de gran de café (porcelanas).
- lesmas e lebres de mar (opistobranquios) : predomina o seu corpo brando, dado que a súa cuncha reduciuse moito ou desapareceu. Teñen branquias no exterior do corpo, como extensións na parte dorsal. Segregan un moco para desprazarse que, en moitas especies, contén substancias químicas que actúan coma "mensaxes", de xeito que outros individuos da súa especies poden "ler" ese rastro para localizalos. Ás veces poden indicar con estes sinais químicos a ameaza pola presenza de depredadores.
- caracois e lesmas de terra (pulmonados) : cunha soa cuncha de forma helicoidal, transformaron o espazo entre a cuncha e o manto nun pulmón, que substitúe ás branquias.
BIVALVOS, distínguense dos outros grupos por vivir entre dúas valvas articuladas e independentes que se xuntan na parte máis estreita grazas a unha bisagra dura con dentes (charnela) e un ligamento flexible. Desde dentro, o molusco aférrase a elas, pechándoas hermeticamente cos seus poderosos músculos adutores. Non teñen cabeza nin rádula, pero algúns teñen varios ollos ao longo do manto (como a vieira) que aparecen ao abrir as valvas. O seu pé músculo e potente permítelles tamén cavar ou ancorarse.
Aliméntanse filtrando partículas en suspensión, de xeito que levan vidas sedentarias e poden vivir escavando nos fondos (croques, ameixas ou navallas), agarrándose a superficies duras (mexillóns) ou máis libremente no fondo (vieiras e zamburiñas). Para filtrar os alimentos e respirar, teñen aberturas, unha inhalante e outra exhalante, ás veces en forma de sifóns (dependendo da lonxitude destes sifóns, poden enterrarse a maior ou menor profundidade).
Hai outros grupos dentro dos moluscos que tamén podemos observar na nosa ría. É o caso dos quitóns (poliplacóforos), que teñen unha cuncha formada por oito placas transversais articuladas e un corpo aplanado e ovalado. Normalmente atoparémolos na parte inferior das rochas raspando coa súa rádula as partículas alí adheridas. Tamén temos os cabeiros de mar (escafópodos), que teñen unha curiosa cuncha en forma de dente de elefante, aínda que o seu tamaño é moito menor, entre 3 e 6 cm. Os cabeiros viven enterrados nos fondos de area e de lama, buscando pequenos animais enterrados para comer.
CEFALÓPODOS
O choco, sepia ou xiba é un dos animais máis fascinantes que podemos ver nas inmersións debido ao espectáculo de cores, debuxos e texturas que ofrece a súa pel, así como polo dominio da flotabilidade que logran ao nadar. Atoparémolos especialmente en fondos areosos ou de cascallo e nos fondos con plantas de zostera, aínda que tamén é frecuente velos vagar preto das rochas, buscando presas para atrapar.
Chegan aos 40 cm. de lonxitude, aínda que o normal é atopalos de 15 a 20 cm (as femias son máis grandes) e teñen un corpo brando, coa cabeza ben diferenciada, que é onde se atopan os seus 8 brazos (visibles) e 2 tentáculos (ocultos).
Sepia officinalis
Octopus vulgaris
Ten un corpo brando e en forma de saco cunha superficie rugosa que pode variar considerablemente na textura e na cor. Non teñen aletas, aínda que poden presentar unha membrana entre os tentáculos que os une (umbrela) e que mellora a súa locomoción.
O seu corpo está estruturado en tres partes ben diferenciadas, pero dispostas dunha forma moi curiosa: un saco redondeado ou masa visceral (equivalente ao noso tronco) enriba da cabeza (que é a franxa intermedia do corpo) de onde xurden os seus oito brazos.
Como todos os cefalópodos, os polbos teñen tres corazóns, dous son os responsables da respiración (bombeo para as branquias) e o terceiro, máis grande, da circulación do sangue por todo o corpo, sangue que, a diferenza do noso, é azul. En vez de hemoglobina e ferro, ten hemocianina para transportar osíxeno, xa que lle permite regular mellor o transporte de osíxeno segundo a temperatura que debe afrontar o seu corpo.
O seu cerebro distribúese por distintas partes do corpo, a cabeza (só un terzo) e os brazos, ata o punto de que cada brazo actúa coma se tivese certa intelixencia propia e independente do "cerebro central" da cabeza. Cando se amputa un brazo do polbo, seguirá respondendo durante unha hora. A descrición desta operación que Peter Gofrey-Smith fai no seu libro "Otras mentes" é moi gráfica: "No polbo hai un director, o cerebro central. Non obstante, os músicos que dirixe son músicos de jazz, inclinados á improvisación, que só aceptarán a dirección ata certo punto. Ou quizais son os músicos que reciben apenas instrucións xerais e esquemáticas do director, que confía neles para tocar algo que funcione".
Pódense atopar, segundo a tempada, case en calquera punto do mergullo, son máis frecuentes nas Illas Cíes, Frapelo, Cabo de Mar ou Punta Subrido.
Fóra dos seus agochos teñen outras formas de defenderse, ás veces adoptan formas estrañas para ocultar a súa silueta normal ou adoptan as doutras formas de vida, imitando gorgonias, algas ou moreas. Isto axúdalles a confundir aos potenciais depredadores. Outras veces propúlsanse rapidamente e deixan atrás unha nube de tinta.
Con sorte poderemos nadar con algún exemplar grande, se mantemos unha distancia de respecto, seguirán o noso xogo, xa que son moi curiosos. Eles vixían, tentean achegándose lixeiramente e respondendo aos nosos achegamentos con pequenos retrocesos. Un sinal de que nos estamos achegando demasiado é que se volvan brancos, o que normalmente indica que teñen medo. Poden vivir sobre dous anos, aínda que non é o máis frecuente.
Aínda que poden reproducirse todo o ano, na ría fano fundamentalmente na primavera, para facer coincidir o nacemento das larvas cos afloramentos costeiros do verán, onde poderán dispor de máis comida.
A femia pon uns 200.000 ovos, que pendura coma acios na parte superior dos buratos entre as rochas, e coida deles ata a eclosión (uns catro meses). Pouco despois, morre de fame. A súa vixilancia é tan tenaz que non se move nin para comer durante este tempo. Por este motivo, antes da posta encárgase de alimentarse ben, o que ás veces inclúe devorar á súa parella de copulación. Os machos pola súa parte, aínda que se libren do canibalismo das súas parellas, morrerán semanas despois do apareamento.
O seu tamaño total estendido varía entre 1 e 2 m., pero atopáronse exemplares de ata 3 m.
Non teñen cuncha, nin sequera unha interna, mais teñen un pequeno vestixio na cabeza, o estilete. Esta cartilaxe de 5 cm. permitiu aos investigadores datar a lonxevidade dos polbos e coñecer a idade de cada exemplar con precisión, xa que acumula unha capa de tecido para cada día da vida do polbo (coma os aneis dunha árbore). Esta ausencia total de estruturas ríxidas xunto cos seus músculos evolucionados e eficaces proporcionan unha enorme flexibilidade, podendo pasar por lugares moi estreitos aínda que o seu corpo sexa grande.
Son mestres da camuflaxe polos cambios de cor, pero tamén por mudar a súa textura e forma. Durante o día atoparémolos case sempre nas rochas (son máis activos pola noite), agochados en ocos e rodeados dos restos dos moluscos e crustáceos que comeron. Eles mesmos fan estas goridas poñendo pedras e restos ao seu redor. É moi habitual, por exemplo, atopalos escondidos nun burato do que só asoman os seus ollos cunha "verruga" apuntada na pel sobre eles. Cando están agachados, tamén é moi común que poñan un tentáculo diante para protexerse.
Na parte inferior, escondida entre os seus brazos, está a boca, cun bico afiado que lle permite esmagar as súas presas, e ademais ten unha saliva tóxica que produce efectos paralizantes. Son moi voraces, xa que o seu rápido crecemento require moitas capturas. Aliméntase de crustáceos, moluscos, peixes e outros cefalópodos (ás veces outros polbos).
Os brazos (non tentáculos), que poden rexenerarse, son 8, fortes e robustos, representan máis do 50% da lonxitude do seu corpo e teñen dúas filas paralelas de ventosas. A multitude de ventosas que percorren os seus brazos, ademais de permitirlle recoller e manipular obxectos e presas, actúan como órganos sensoriais. No bordo destes atópanse varios quimiorreceptores que che proporcionan información sobre o sentido do gusto, así como mecanorreceptores para identificar estímulos táctiles, todos con gran precisión. Tanto é así que, ademais dos ganglios cerebrais que ten dentro da cabeza, ten outros "mini-cerebros" accesorios para cada un dos seus brazos, que o axudan a procesar toda esta información e a coordinala con movementos.
Un dos brazos, o terceiro da dereita, é o que se adapta como órgano reprodutor masculino nos machos (hectocotilo). Tamén o par de brazos dianteiro é algo máis curto que os demais.
Na parte media, entre o manto e os brazos, sitúase a cabeza. Os seus ollos son grandes e sobresaen claramente coa meniña en horizontal. A horizontalidade permítelles recibir máis luz lateral e protexerse da potente luz da superficie, ademais de proporcionar un amplo campo de visión. O feito de que a súa pupila estea colocada deste xeito tamén lles axuda na propiocepción, xa que poden saber como está orientado o seu corpo con respecto ao plano horizontal do fondo, de feito, cando cambian de posición, xiran tamén a vista para manter a meniña paralela ao fondo.
O seu saco/masa visceral garda todas as vísceras no interior e está rodeado exteriormente por unha capa protectora, o manto. Entre o manto exterior e a masa visceral interna hai outra capa, a cavidade paleal, onde se localizan as branquias e as aberturas laterais para a entrada de auga. Cos movementos dos músculos do manto, os polbos favorecen o paso da auga por esta capa intermedia para poder respirar.
Na parte lateral do manto, moi preto da cabeza, destaca tamén o sifón, un funil amarelo que usan para expulsar a auga e que tamén lle permite propulsarse rapidamente no caso de ter que fuxir dunha ameaza. Ademais da propulsión, adoita moverse camiñando e arrastrándose cos brazos.
É difícil falar da coloración típica dun polbo xa que varía enormemente en función da camuflaxe e do seu estado de ánimo. Xeralmente, mostra padróns avermellados, rosados, marróns e ocres, aínda que os reflexos azulados e as manchas amarelas na súa pel tamén son comúns cando "se crispa". Ademais, ante ameazas, vólvese completamente branco cando ten medo e moitas veces nestas situacións ten manchas negras intensas que rodean os ollos.
Ademais de moverse coas ondulacións da súa "saia", ten un sistema de propulsión que lle permite escapar rapidamente expulsando auga a través dun sifón que asoma baixo a súa cabeza. Cando se sente moi ameazado, coma outros cefalópodos, pode expulsar tinta.
Podemos atopalos en calquera parte da ría, máis a miúdo en fondos areosos. Son comúns en Cabo de Mar, Tofiño, Illas Cíes, A Furna, Salgueirón ou Os Cenoiros.
O termo officinalis, do latín, que aparece no nome científico de numerosas especies de animais, plantas e algas, fai referencia ao uso en medicina e farmacia dalgunhas das súas partes ou substancias, como a tinta desta especie de sepia.
Os chocos reprodúcense unha vez na súa vida (en primavera ou outono), varios machos compiten violentamente por unha femia e o que logra manterse entrelaza os seus tentáculos cos dela, ambos toman unha cor tirando a branca e todo remata rapidamente. Xusto despois da fecundación, a femia fai a posta durante semanas. Os seus ovos son como uvas negras que se pegan un a un en algas, plantas ou gorgonias, formando acios. Adquiren esta cor porque a capa superficial contén tinta.
Poñen ata 4.000, e transcorren entre 30 e 90 días para a eclosión. As femias morren despois de dar a luz mentres os machos poden vivir algo máis, aínda que tamén morren pouco despois, a vida máxima destes animais é duns dous anos.
Son capaces de imitar coa pel todo tipo de fondos, area, rochas, algas ... a súa plasticidade é tan grande e variada que, ademais da súa coloración, poden alterar a textura do seu corpo e os debuxos que presenta. Unha variante no seu debuxo consiste en facer que unha mancha escura se mova sobre o ton máis claro do seu corpo, non é estraño que o faga antes que os mergulladores, cunha sorprendente velocidade move a mancha unha e outra vez polo seu corpo, coma se nos quixera hipnotizar.
Ademais do seu dominio da camuflaxe, outra característica distintiva dos chocos é a súa fantástica flotabilidade. Teñen unha cuncha interna (xibión), porosa, que acumula pequenas burbullas de aire, axudándoas a flotar (sería un sistema equivalente á vexiga natatoria dos peixes óseos). Deste xeito son capaces de deslizarse na auga sen facer ningún esforzo. É frecuente atopar estas cunchas brancas, lixeiras e ovaladas nas beiras dalgunhas praias, e tamén é frecuente que as piquen as aves, dado que representan un grande aporte de calcio. Por se isto non fose suficiente, tamén dispón dun sifón baixo os brazos, co que propulsarse a gran velocidade.
Ademais da posición de caza e ameaza levantando os brazos centrais, outras veces érguenos e rízanos todos para simular que son corais e camuflarse. Adoptan as texturas e as cores do lugar onde se atopan ou entérranse rapidamente na area axudados polos brazos e a saia. Fano tan ben que case non se ven, agás os ollos que quedan ao descuberto.
Da cabeza saen oito brazos curtos e carnosos, que adquiren a mesma coloración que o resto do corpo e están dispostos estendéndose un ao lado do outro. Destes, os dous que están nos extremos son máis planos e longos (e un deles é o hectocotilo ou pene nos machos).
Tamén ten dous tentáculos máis longos e brancos que rematan nunha especie de pa e que están repregados agás cando se "disparan" para capturar as súas presas (xa que son retráctiles).
Son depredadores voraces, as sepias sempre teñen fame polo que sempre que poidan capturarán as presas que estean preto, sendo animais oportunistas. Aliméntanse de pequenos crustáceos e pequenos peixes que esmagan facilmente cos seus bicos e adoitan poñer unha postura típica de caza erguendo os dous brazos situados no centro. Desprázanse tenteando o terreo, especialmente os fondos de area e os ocos entre as rochas, e cando detecta calquera posible vítima, achégase moi lentamente, recalcula a súa posición e lanza os dous tentáculos que esconde entre os seus brazos. En décimas de segundo atrapou a comida. Se respectamos o seu espazo e agardamos un pouco, é moi probable que os chocos nos deixen asistir á súa cazaría.
A cabeza móvese de xeito independente e mantén a mesma coloración que o resto do corpo. Nela localízanse os ollos, que teñen unha curiosa en forma de W. Parece que esta disposición é especialmente útil para protexerse da entrada directa da luz da superficie e axuda a ocultar onde están os ollos. A visión dos chocos, como en todos os cefalópodos, está moi desenvolvida e resulta altamente eficaz.
O debuxo estándar que amosan consta de moitas liñas brancas, finas e quebradizas sobre un fondo pardo escuro. Cando este debuxo está ben marcado, aseméllase ao dunha cebra. Este é o que adoitan mostrar os machos adultos na época de desove. Pola súa banda, as femias que están a criar adoitan amosar padróns e tonalidades máis uniformes, con manchas escuras.
O seu saco/masa visceral é oblongo e está atravesado por unha "saia" que ondula para moverse e que lle serve para estabilizarse. Esta saia, en realidade son dúas aletas laterais que se estenden por todo o bordo do corpo ata fundirse na parte traseira.
A parte ventral é branca e a dorsal presenta debuxos e liñas de diferentes tonalidades que mudan rapidamente ao seu capricho de distintas maneiras. Os debuxos poden cambiar para camuflarse, aparearse, ameazar ou dependendo dos cambios de humor. Do mesmo xeito que o polbo, é un mestre nos cambios de cor, textura e posición do seu corpo.
Mesmo se sabe dunha especie, a Sepia latimanus, abundante en Indonesia, que hipnotiza as súas presas cos cambios de cor do seu corpo para confundilas e atrapalas:
(minuto 4:22)
Sepiola atlantica
Loligo vulgaris
Outro dos cefalópodos máis coñecidos é a lura, aínda que a súa afección por nadar lonxe do fondo e escoller o crepúsculo para cazar fai que sexa difícil de atopar. Vense con máis facilidade as súas postas de ovos, normalmente abandonadas á súa sorte pendurando cara abaixo nos ocos entre as rochas ou nos buratos dos pecios.
Cefalópodo pequeno, de apenas entre 2 e 5 cm de longo, cun corpo redondeado. Tamén é coñecido como chopiño cola de mocho ou chopiño rabico.
Lembra a un choco pequeno, pero as finas e pequenas aletas laterais non rodean todo o corpo, e tampouco ten a cabeza ben diferenciada, senón que o manto se estende de forma continua ata os brazos.
A súa cor tende a ser uniforme con pequenas manchas, pero varía moito, desde tons brancos ata púrpuras, adquirindo a miúdo tonalidades rosas e avermelladas. Son cazadores moi voraces e efectivos, que se alimentan de peixes, crustáceos e outros cefalópodos.
O vestixio da típica cuncha de molusco transformouse nunha estreita pluma de aparencia plástica no seu interior.
Poden aparecer nas Illas Cíes, Castros de Barra ou A Furna. Quizais teñamos máis sorte nas inmersións da tarde.
O seu corpo ten unha forma alongada de torpedo e pode medir ata 40 cm, o que xunto coas especiais adaptacións á natación destes moluscos convértenos nos invertebrados máis rápidos (alcanzando os 40 km/h). Tamén contribúen a isto as súas dúas aletas triangulares situadas a cada lado do corpo na parte traseira.
Do mesmo xeito que os chocos teñen 8 brazos e dous tentáculos, pero estes non son retráctiles. O brazo situado máis á esquerda é o hectocotilo dos machos.
É moi común que expulsen a tinta cando se senten ameazadas.
Do mesmo xeito que os seus parentes, pode variar a coloración do seu corpo, facéndoa máis escura ou máis branca, segundo o ambiente, para camuflarse, xeralmente na area.
Son máis frecuentes na costa norte, en puntos como Cala do rei ou Areamilla, aínda que tamén é posible velo nas Illas Cíes. Teremos máis probabilidades de atopalos nas inmersións nocturnas, buscando fondos areosos.
Con 8 brazos e 2 tentáculos. Os seus grandes ollos destacan en proporción ao seu corpo.
A parte ventral é case branca e a parte dorsal ocre claro, normalmente mostrando pequenas manchas en distintos tons marróns. Na cavidade branquial que se abre preto dos ollos pode almacenar bacterias luminescentes.
Asustadizo, o normal é atopalo nos fondos de area, onde apura a enterrarse para agocharse ante calquera asomo de perigo, deixando só os seus grandes ollos descubertos.
FOTO DE JAVI "CALVO"
Algunhas das características especiaIs dos cefalópodos :
- Poden nadar mediante PROPULSIÓN A CHORRO: inhalan a auga polas aberturas que teñen ao redor do sifón e enchen de auga a cavidade do manto, que se expande de xeito significativo. A continuación, contraen rapidamente os músculos para facer saír a auga de súpeto, xerando un poderoso chorro que os impulsa no sentido contrario. Canto máis desenvolvidos estean os músculos, maior será o poder de propulsión. Ademais, como o sifón é flexible poden orientalo para moverse en diferentes direccións.
Outro uso do sifón faino o polbo femia cando coida da posta dos ovos. Normalmente ponse detrás dunha barreira de pedras e cunchas que forman un muro e dificilmente poderémola ver. Mais se nos achegamos a algún pequeno burato para ollar no interior da gorida, soltará un chorro de auga cara a nós para afastarnos.
- Dispoñen dunha BOLSA DE TINTA: posúen unha glándula interna que a xera e que ten a súa saída a través do ano, preto da apertura que rodea os sifóns, de xeito que para dispersar con maior eficacia a nube de tinta expulsan auga polo sifón simultaneamente. Basicamente úsano para desfacerse dos depredadores, aproveitando a confusión para escapar, pero tamén ten efectos tóxicos que poden irritar a vista e o olfacto dos atacantes (tamén pode afectar aos ollos humanos). Ademais, no caso dos chocos, úsano para cubrir os seus ovos cunha fina capa negra que os camufla e protexe dos posibles depredadores, xa que a diferenza dos polbos non quedan para coidar das súas postas.
A tinta non é máis que melanina en altas concentracións, de feito se as concentracións son baixas adquire unha cor avermellada. Os cefalópodos que viven a grandes profundidades non teñen este mecanismo, xa que non é útil en ausencia de luz.
- Adaptan un dos seus brazos como órgano sexual masculino, HECTOCOTILO , de xeito que o extremo deste brazo teña unha forma máis plana e posúa a saída do conduto que leva o esperma. No caso dos chocos, trátase do brazo situado á esquerda e nos polbos, case sempre o terceiro pola dereita. Neste último, o hectocotilo ten un aspecto apuntado, crese que é usado para eliminar restos de esperma doutros polbos e así depositar o seu de forma exclusiva, aínda que é común que os polbos teñan paternidade múltiple
- Unha das estruturas máis complexas e especiais é a PEL . A parte externa do corpo dos cefalópodos ten moitísimas células saco con pigmentos, os cromatóforos, un polbo adulto pode ter millóns na súa pel e pode formar ata 5 cores para combinar: amarelo, laranxa, vermello, azul e negro, responsables dos múltiples e drásticos cambios de cor en milisegundos. Isto conséguese mediante contraccións musculares que "deforman" estas células variando a cor que reflicten. Cando expanden (abren) un tipo de cromatóforo a súa cor faise visible, mentres deixa de selo se o contrae (pecha). Como as variacións de cor dependen da musculatura, e esta está moi desenvolvida nos cefalópodos, lévanse a cabo cunha velocidade extraordinaria.
Os cambios de cor permítenlles comunicarse, expresar o seu estado de ánimo ou camuflarse. Son capaces de percibir as características do lugar no que se atopan para imitalas a través da cor e textura, e mesmo da forma ou posición do seu corpo. Esta plasticidade responde ás múltiples capas da súa pel: capa externa con pigmento - tecido conxuntivo - 3 capas musculares - outra capa conxuntiva, cuxa acción conxunta dá estes resultados sorprendentes.
- Por outra banda, múltiples estudos sobre o seu sentido da VISTA suxiren que os cefalópodos perciben en branco e negro, xa que nos seus ollos só teñen células que captan estes espectros e carecen das células especializadas para percibir as cores que temos nós. Entón, como é posible que imiten unha variedade de cores se non as ven? Un estudo realizado por astrofísicos na Universidade de Berkeley podería darnos a resposta. Parece que, polo menos nos polbos, estes incribles animais teñen sido capaces de "percibir cores" vendo en branco e negro. A clave está na súa curiosa meniña horizontal, que se curva lixeiramente en forma de U, isto permítelles aproveitar un efecto chamado "aberración cromática". Cando un polbo mira un obxecto, a súa pupila curva, en vez de reunir todos os raios de luz no mesmo punto (o cal permite unha imaxe nítida), descomponse en diferentes puntos (como cando se forma un arco da vella) e así percibe as cores. Por suposto, a costa de empeorar de maneira importante a nitidez da imaxe, o que tampouco supón un problema se consideramos os seus desenvolvidos sentidos do tacto e os quimiorreceptores.
- Posúen unha grande INTELIXENCIA. Os polbos e os chocos considéranse os invertebrados máis intelixentes, cun desenvolvemento intelectual comparable ao de algúns mamíferos como os golfiños ou os chimpancés. Son capaces de aprender e memorizar para resolver problemas por si mesmos ou por imitación (no caso dos polbos), e usan ferramentas, especialmente para protexerse.
Mesmo parece que os polbos "abúrrense" en situacións catividade e moitos acuarios danlles puzles e crebacabezas para estimulalos. Os cefalópodos son animais moi activos e curiosos, investigan e aprenden constantemente interactuando co seu ambiente, e isto, non o teñen nun acuario. Esta intelixencia é especialmente rechamante cando temos en conta que non hai aprendizaxe entre xeracións e que a súa lonxevidade é moi curta.
DIAPOSITIVAS DE LOS CEFALÓPODOS
Octopus vulgaris
Sepia officinalis
Octopus vulgaris
Octopus vulgaris
Gustaríanos facer unha mención especial ao PROYECTO CEFAPARQUES, que, tras anos de interesantes estudos sobre os tres cefalópodos máis importantes da ría (polbo, choco e lura), delimitaron varias zonas do Parque das Illas Cíes como áreas de grande interese para establecer reservas mariñas protexidas, demostrando a súa importancia e os enormes beneficios que reportaría, non só para a salude destas poblacións de cefalópodos (sobreexplotados polo seu interese comercial) senon para toda a biodiversidade mariña do Parque e, por extensión, da ría.
Deixámosvos a ligazón do documental UN ESPECTADOR VULNERABLE , que recolle parte das marabillosas imaxes que resultaron deste estudo e explica o Proyecto Cefaparques.
GASTERÓPODOS SEN CUNCHA
Aplysia punctata
Felimare villafranca
Aeolidia filomenae
Xunto as lesmas de mar, as lebres forman os grupos máis coñecidos de opistobranquios. A máis habitual na ría é a borracha ou tinteira, entre 6 e 14 cm de longo.
De cor marrón (os exemplares novos teñen tons máis claros e avermellados), o bordo dos lóbulos laterais ten un fino reberete branco e ten pequenas manchas brancas salpicadas por todo o corpo e bordeadas por liñas escuras.
Catro tentáculos saen do seu corpo carnoso, dous arredor da boca e outros dous máis longos e enrolados sobre a cabeza (os rinóforos) que lembran as orellas de lebre, todos eles son órganos sensoriais.
A zona da cola estreita e ao longo do corpo teñen dúas extensas prolongacións do manto en forma de "ás" (parapodios) que están repregadas. A diferenza doutras especies de s, non poden estendelas para nadar, por iso, teñen outros mecanismos de defensa e cando lles molesta expulsan unha sustancia tóxica de cor violeta. Ademais, estas extensións cobren as branquias, permitíndolles canalizar a auga para facilitar a respiración.
O bordo destes parapodios pode ter unha raia rosada, tirando a branca ou marrón escuro, mesmo os tres tons á vez.
Nas lebres a cuncha está moi reducida. Cando nacen, presentan un vestixio que, a medida que se desenvolven, é reabsorbido polo manto, sendo finalmente "enterrado" na parte dorsal do seu corpo.
Viven en augas pouco profundas para alimentarse de algas que raspan coa rácula e, segundo o tipo de algas que consumen, a súa coloración pode variar de tons máis verdosos a marróns.
Son hermafroditas e mesmo podénse atopar cadeas delas apareándose, onde cada borracha actúa como macho co de diante e como femia co detrás. Poñen miles de ovos en longas tiras enroladas semellantes a finos cordóns que poden ser de cor rosada ou laranxa.
Abundantes na primavera en puntos pouco profundos como A Furna, Salgueirón ou Cala do rei.
-----------------------------------------------------
A Aplysia fasciata ou lebre negra, é outra especie de maior tamaño, que pode alcanzar os 40 cm, sendo o opistobranquio máis grande de Europa.
De cor marrón escuro ou negro co reberete dos lóbulos pectorais rosados. Nada movendo os lóbulos laterais coma se fosen ás e propulsando a cabeza cara adiante.
Ata 2017 atopáronse enormes exemplares na illa de Cíes (nos últimos anos non os vimos de novo).
Son opistobranquios pequenos (entre 1 e 5 cm) ou moi pequenos (menos dun cm) e non teñen cuncha. Este feito é moi importante, xa que ao non ter unha estrutura dura que favoreza o paso da auga, desenvolveron unhas branquias especiais nas costas para respirar. Por iso o nome da orde na que se clasifican: nudibranquios, que significa "branquias espidas".
Estas branquias poden aparecer como extensións múltiples na parte traseira do seu corpo: ceratas ou ceras (cladobranchia), ou como un anel retráctil de pequenos tentáculos que rodea o ano (doridina).
CLADOBRANCHIA
DORIDINA
As doridinas adoitan ter na cabeza un par de rinóforos (uns filamentos sensoriais para o olfacto), mentres que os cladobranchia dispoñen de rinóforos e doutro par de tentáculos móbiles (ou varios pares), tamén sensoriais, para recoñeceren o terreo. Os ollos, cando os teñen, están situados preto da base dos rinóforos.
Os avances en xenética permitiron un novo enfoque do estudo e taxonomía dos animais en xeral e algúns grupos, como os nudibranquios, están cambiando constantemente tanto no nivel da súa clasificación como na nomenclatura científica. Hai moitos subtipos de nudibranquios nos dous grupos mencionados, dentro dos cladobranchia, por exemplo, destacan os tritoniáceos, como as tritonias típicos que atopamos nas gorgonias, ou os armináceos como o Antiopella cristata.
Duvaucelia odhneri - TRITONIÁCEOS Antiopella cristata - ARMINÁCEOS
A posesión dunha cuncha protectora e o enrolamento do corpo nela é un factor clave no éxito biolóxico dos gasterópodos (aproximadamente o 75% deles teñen cuncha), ¿por que facela desaparecer? A súa fabricación supón un elevado custo enerxético e pode ser unha vantaxe aforralo e dispoñer desa enerxía para a locomoción cando se dispón doutros mecanismos de defensa.
E así o teñen feito os nudibranquios, as doridinas adoitan ter substancias tóxicas que incorporan ao moco que segregan no seu manto, que actúa como un repelente eficaz. Pola súa banda, os cladobranquios foron aínda máis lonxe. Ao alimentárense de cnidarios son capaces de inxerir as súas células urticantes (non se sabe como conseguen que non se disparen, o seu moco probablemente o impide) e, a través do tracto dixestivo, transportan ás ceratas dorsais, onde pasan a formar parte o seu corpo e o seu sistema defensivo. A defensa dos nudibranquios é tan eficaz que non teñen depredadores, o seu maior inimigo son os cambios na temperatura da auga, aínda que a súa esperanza de vida é curta, aproximadamente un ano.
As cores destes pequenos animais son sorprendentes e moi variadas, o que, xunto coa dificultade de atopalos debido ao seu pequeno tamaño, convérteos no branco de moitos mergulladores e fotógrafos submarinos. Ás veces, a súa coloración permítelles mesturarse perfectamente co ambiente, pero a maioría das veces as cores rechamantes están relacionadas coa súa toxicidade, dado que este é un sinal de alerta (aposematismo).
Son carnívoros, comen cnidarios e briozoos, aínda que en ocasións tamén algas, esponxas e ascidias, e mesmo chegan a comer os ovos dotras lesmas. A súa reprodución tamén é chamativa. Son hermafroditas e durante a cópula actúan ao mesmo tempo como machos e femias, quedando así os dous exemplares "embarazados". Unha grande estratexia para a perpetuación da especie. Tamén son ovíparos, e incluso ás postas (nas que se amorean miles de ovos en "fitas"que adhiren ao sustrato) son de gran beleza. Adquiren caprichosas formas semellantes a flores que poden ser de diferentes cores.
FOTO DE JAVI "CALVO"
Na ría podemos atopar unha gran variedade. Mostramos algunhas nas diapositivas que deixamos a continuación. Se queres ver máis fotos e coñecer os tipos máis comúns de nudibranquios na ría, visita a nosa sección de galería dedicada a eles:
Para máis información recomendamos estas completas páxinas, perfectamente ilustradas:
Poden aparecer en calquera punto de mergullo, sendo especialmente frecuente nas Illas Cíes, o pecio Ivy, A furna, Cala do rei ou A Borneira.
DIAPOSITIVAS DE LESMAS DE MAR
Antiopella cristata
Felimare villafranca
Trapania tartanella
Antiopella cristata
GASTERÓPODOS CON CUNCHA
Calliostoma zizyphinum
Phorcus lineatus
Gibbula umbilicalis
Os bígaros ou caramuxos, os trompos e peonzas tamén son gasterópodos comúns na zona intermareal. Pódense observar moitos tipos deles nas pozas que quedan entre as rochas coa marea baixa, e tamén durante as inmersións e facendo snorkel.
O tropo ou corneto pintado ten unha cuncha helicoidal moi colorida, na que loce tons de laranxa, verde, vermello e ocre, ás veces mesmo azul e morado, que están dispostos en franxas seguindo a liña helicoidal.
Aliméntase das algas nas que se atopa e pode alcanzar máis de 3 cm de alto.
A súa cuncha é limpa e brillante, é raro que se instalen alí as formas de vida de epibiontes (que viven sobre outras). O trompo preocúpase de estender o seu corpo todo o posible para limpar coa rádula da boca calquera briozoo ou esponxa que trate de instalarse alí.
Outra curiosidade destes gasterópodos é a súa forma de moverse. Os poderosos músculos do seu pé xeran "ondas" de contracción de diante cara atrás (e viceversa), provocando que o movemento dunha área "tire" da seguinte e así sucesivamente para avanzar, como faría un verme. Pero, ademais, os lados dereito e esquerdo do pé alternan para realizar os movementos, dando a impresión dun "andar bípedo".
A diferencia dotros caracois de mar, son máis abundantes en puntos máis profundos ca zona intermareal. Poderemos atopalos en A Furna, Salgueirón ou as Illas Cíes, especialmente sobre algas pardas e vermellas.
Os caramuxos son abondosos e coñecidos. A súa cuncha mide entre 2 e 3 cm. de alto e da 5 ou 6 voltas, sendo as derradeiras máis anchas e cun debuxo en zigzag escuro sobre o marrón claro de fondo. As primeiras voltas do ápice adoitan ser máis claras e cunha cor uniforme.
Aliméntanse das algas microscópicas que atopa na zona intermareal. Está perfectamente adaptado a este ambente e é quen de resistir moito tempo a seca ata que a marea sube de novo. Isto o consegue grazas ao opérculo, unha pequena tapa que pecha o burato da súa cuncha hermeticamente e que lle permite manter a humidade no seu interior.
O corpo é averdellado, cun pé forte que lle permite reptar pola superficie das rochas. Na cabeza sobresaen dous tentáculos moi finos, que alternan líñas claras e escuras. Ademais, ao redor do pé, dispón de seis tentáculos máis, de menor tamaño, que actúan coma sensores químicos.
Poderémolos ver en calquera praia, só haberá que buscar entre as rocas ou baixo pedras. En ocasións poden formar grandes agrupacións.
Conviven con outros caramuxos na zona intermareal y non é estraño atopalos xuntos nas charcas. Tamén son moi abondosos e podemos atopar diferentes especies, todas bastante similares entre elas. De pequeno tamaño, menos de 2 cm. de alto e algo máis de ancho.
A súa cuncha ten tons vivos, sobre un fondo ocre ou verdoso esbózanse liñas anchas e oblicuas de cor morada. Nas primeiras voltas a cor tórnase máis uniforme e alaranxado e, xusto no ápice, apréciase o embigo ben marcado (de aí o nome e máis o apelido científico de umbilicalis).
Aliméntase rillando as algas microscópicas que adhírense na superficie das rochas ou outras estruturas, como as cunchas dos mexillóns.
De súa cabeza tamén parten dous longos tentáculos con franxas escuras alternas e, xunto á base destes, sitúanse os ollos.
Ao igual ca outros caramuxos abundan nas fochancas entre rochas que se forman nas praias ao baixar a marea.
A VOLTAS COA CASA
A cuncha helicoidal é un dos fitos máis importantes que acadaron os gasterópodos. É un proceso moi custoso, dado que require a torsión da cuncha e da masa visceral, que á súa vez modifica a disposición dos órganos internos.
Daquela, por que levar a cabo unha estratexia con custo de enerxía? Ademais da evidente protección que lles proporcionan como adultos, parece que durante o desenvolvemento larvario xa a usan como medida de defensa eficaz. As larvas destes gasterópodos realizan, en cuestión de minutos, a torsión da cuncha e do corpo a 90º e en canto perciben un estímulo externo, escóndense na cuncha e afúndense ata o fondo para defenderse dos ataques.
Haliotis tuberculata
Tritia reticulata
Nucella lapillus
Gasterópodo coa cuncha helicoidal, aínda que ancha, ovada e aplanada, para facilitar a suxeición. É un deses casos en que o última volta da cuncha (a que ocupa a parte inferior) é tan ancha que sobresae das outras, notablemente reducidas, ofrecendo o aspecto dunha cuncha lisa.
Mide uns 8 - 10 cm e, aínda que a cuncha adoita estar cuberta con briozoos e outros pequenos animais, ten unha cor entre gris e avermellada. O máis característico é que ten pequenos buratos (dos cales só os 5 primeiros están abertos, os máis grandes) que se estenden nunha liña lonxitudinal ao longo do bordo da súa cuncha. Estes permiten a entrada e eliminación da auga do interior para permitir o intercambio de gases da respiración e evitar que os residuos se acumulen no interior da cuncha.
Como os caramuxos, atoparémolos na zona intermareal, mais distínguense destes facilmente pola súa forma máis alongada. Pode superar aos 3 cm de longo.
Na cuncha, a derradeira volta é notablemente máis ancha cas demáis e adoita ter leves sucos paralelos por toda a superficie.
Tamén é frecuente que outras formas de vida se adhiran á cuncha. Pequenos arneiróns e algas, adoitan vivir sobre eles.
A cor é moi variable, aínda que bastante uniforme, polo xeral blancuzca ou agrisada, pero pode ter tonos amarelentos ou marróns. Nalgúns exemplares aparecen liñas finas máis escuras que debuxan estampados a cadros sobre o fondo claro.
O corniño é carnívoro e moi voraz. É quen de perforar as cunchas de bivalvos e percebes para acceder ao seu corpo brando e alimentarse deles. Teñen unha rádula moi potente que, xunto cos líquidos ácidos que segrega, permitelle furar as superficies duras. Unha vez feito o burato, segrega outros fluidos para descompoñer os cuerpos brandos e poder chuchalos coa trompa.
Por outra banda, cuando lle toca a el ser o alimento, os seus principais predadores son os pequenos paxaros costeiros e os cangrexos.
Vive a pouca profundidade, fixándose firmemente nas rochas co seu enorme pé, onde reptará lentamente para roer coa rádula as algas adheridas. Durante o día teremos que buscalas agochadas en fendas e ocos, xa que teñen hábitos nocturnos.
Podémolas atopar nas Cíes, especialmente en Fornos, pero tamén noutros puntos rochosos pouco profundos como A Furna ou Cala do rei.
O seu corpo, que alterna as manchas de cor verde escura, marróns e ocres, é carnoso, cunha textura case espiñenta e se expande baixo a cuncha, sobresaíndo por todo o seu perímetro. Cando non se esconde, podemos ver os múltiples tentáculos sensoriais que saen desde o bordo do pé asomando por debaixo da cuncha e mesmo saíndo dos buratos na parte superior.
Ademais, a cabeza ten dous pares de prolongacións máis, dous tentáculos sensoriais que se poden estender varios centímetros para "apalpar" e percibir a superficie e un par de ollos, ben definidos, que están situados ao final de dous lóbulos brandos.
A margarida ou corneta é habitual de nuestras costas que se caracteriza pola súa cuncha apuntada nunha espiral cun marcado relevo de retícula, que ás veces pode estar escondido pola area que levan por riba ou polos pequenos hidrozoos que "medran" na súa cuncha.
Pode alcanzar un tamaño relativamente grande, de ata 3 ou 4 cm e a súa cuncha varía dende tons agrisados ata marróns, pasando por rosas e avermellados.
Da cabeza asoman unha longa trompa, a probóscide, e un par de tentáculos sensoriais que incorporan uns ollos rudimentarios na base (pequeno punto negro).
O pé co que reptan esténdese bastante, revelando os tons ocres con pequenos puntos dun branco brillante.
Son preeiras e bastante rápidas. Detectan as pegadas químicas de animais mortos no seu contorno coa probóscide (son quen de detectalo a bastante distancia) ata atopar o seu obxectivo e darse un bo festín, o que ás veces inclúe ser compañeiro de mesa dalgún xeneroso depredador.
Xeralmente atoparémolas na area, onde poden camuflarse rapidamente enterrándose. Non é estraño ver moitas probóscides que saen da area coma pequenos "brotes". Baixo esa capa superficial están agochadas estas margaridas.
Tamén é frecuente atopalas en grandes concentracións sobre pequenas rochas illadas no medio da area, probablemente en apareamento.
Podemos velas nas pozas da praia cando baixa a marea, xa que son habituais da zona intermareal. Tamén nas inmersións, especialmente nas superficiais como Punta Subrido, Fornos, A furna ou Cala do rei.
Podemos atopalos xunto as postas, agrupacións dunha chea de grandes ovos amarelentos. Aínda que só unha pequena porcentaxe sobrevivirá, os que o consigan, nacerán xa preparados para comezar a súa vida sobre as rochas
Abundantes no intermareal, sobre todo en zonas donde tamén haxa mexillóns e arneiróns.
Trivia monacha
Simnia spelta
Melanella alba
Hai que prestar moita atención para atopalas, dado que apenas miden entre 1 e 2 cm. A cuncha ovalada está moi calcificada e curvase para acadar o aspecto típico de gran de café. A superficie brilla porque está moi pulida e presenta moitas estrías transversais. Na cor rosada de fondo destacan algunhas manchas escuras dispersas de tons marróns.
Cando falamos dos cnidarios xa a mencionamos. Atoparemos este curioso gasterópodo, se buscamos con paciencia, entre as delicadas pólas das gorgonias. De tamaño pequeno, apenas entre 1 e 2 cm, e cun cuncha globosa e ovalada. Esta cuncha varía entre o branco e o rosa pálido e está parcialmente ou totalmente cuberta polo manto, que se desdobra cara arriba para envolver o seu corpo.
Posúen unha cuncha branca, fina e translúcida, moi estreita e apuntada, que resulta inconfundible.
Este pequeno caracol de mar, que apenas supera o centímetro de longo, vive nos baixos rochosos ou en fondos de area grosa e maerl.
A súa cuncha en espiral xira máis de 15 veces e permite ver parte do cuerpo no seu interior.
GALERÍA
GALERÍA
GALERÍA
Do corpo, tamén branco translúcido, sobresaen dous tentáculos co extremo amarelo. Xunto á base destes tentáculos atopamos os ollos, dous pequenos puntos negros que poden apreciarse, incluso, a través da concha. Na parte dianteira do pé ten outras dúas líñas amarelas que, ás veces, se unen formando unha V.
A pesar de depredar os pólipos e o tecido conectivo da gorgonia, como o seu consumo non é excesivo, non a mata e esta pode rexenerarse.
Atoparémolas alí onde haxa gorgonias, de xeito que está presente practicamente en calquera punto de mergullo. Algúns bos lugares para buscalos poderían ser Os cenoiros, Frapelo, Cabo de Mar ou Muxieiro.
En Galicia, no 2010 comprobouse a existencia doutras especies de ovúlidos, cuxa presenza críamos reducida a outros puntos de augas máis cálidas. Son a Pseudosimnia carnea (vive nas mans de morto e os dedos de mar vermellos), a Simnia aperta (nos dedos de mar vermellos) e a Simnia nicaeensis (sobre gorgonias brancas). E desde 2014 hai que engadir tamén a Simnia jacintoi :
https://gemmgalicia.wordpress.com/2014/05/25/simnia-jacintoi/
As súas cores dependen do que coman e, no caso das gorgonias, combinan o branco (pólipos) e os rosas e morados intensos (pólas).
Na parte inferior teñen o pé, co que reptan pola ramas. Na cabeza aparecen un par de ollos, un probóscide e un par de tentáculos.
Do mesmo xeito que a porcelana, atópase en lugares pouco profundos onde poida dispoñer de esponxas ou ascidias.
Pero normalmente non se ve esta cuncha, xa que está cuberta polo manto do animal.
O corpo é brando e de cor agrisado con pintas alaranxadas no manto, e semitransparente con estrías brancas no pé, co que se move.
Da cabeza saen un sifón longo e un par de tentáculos sensoriais que incorporan os ollos na base, todos de cor amarelenta.
A PORCELANITA UO BIQUIÑO aliméntase de esponxas e ascidias, polo que o atoparemos remoendo coa súa rádula nestas superficies.
Habita puntos pouco profundos, podemos velas nas Illas Cíes, A Furna, Frapelo ou Cala do rei.
----------------------------------------------------
Outro tipo de porcelana que tamén podemos atopar é a porcelana branca ou Trivia arctica. Moi semellante ao anterior, difire porque esta é aínda algo máis pequena, non supera o centímetro e, en que a súa cuncha non presenta manchas escuras, é branca con trazos lixeiramente grises ou rosados.
O xeito máis doado de distinguilas é observar o pé, xa que na monacha é transparente con estrías brancas e na arctica é laranxa con algún punto branco.
Pódense atopar illados no fondo, pero son parásitos dalgunhas especies de holoturias, especialmente das holoturias con tentáculos que viven nos fondos de area (Neopentadactyla mixta). As torres aférranse baixo a coroa de tentáculos e introduce a trompa (que pode desplegar ata seis veces a lonxitude do corpo) na holoturia para absorber os seus líquidos internos.
A familia de caracoIs mariÑos aos que pertence a torre blanca son todos parásitos, sobre todo de equinodermos, entre los que adoitan elixir as holoturias e os ourizos de mar.
Ademáis de buscalos nos fondos de area onde haxa holoturias, poden aparecer solitarios en puntos como Faro Verde en Cabo de Mar, A Borneira, Muxieiro o Punta Pereiras.
Patella sp.
Patella pellucida
Siphonaria pectinata
As lapas, a diferenza da maioría dos gasterópodos, perderon a forma helicoidal da cuncha (orixe da cuncha actual) para adquirir outra en forma de gorro que lle permite fixarse mellor nas rochas das zonas batidas nas que vive. Ao ter unha cuncha completamente aberta na parte inferior, ten máis superficie de agarre co pé.
Son residentes habituais do intermareal, polo que podemos atopalas en moitas praias.
Non adoitan medir máis de 4 ou 5 cm de diámetro e na súa cuncha cónica presentan diferentes debuxos, acompañados de estrías que van desde o punto máis estreito ata o bordo da cuncha. Xeralmente, os debuxos amosan un padrón de liñas transversais que alternan cores claras e escuras, coa punta da cuncha dunha cor máis amarelenta.
Aínda que non o pareza, baixo esa cuncha-gorro hai unha masa viscosa con cabeza e ollos que resulta bastante semellante a un caracol.
Case todos comezan a vida como machos, e algúns despois pasan a ser femias.
Son xeralmente animais moi sedentarios, pero algunhas especies de lapas aproveitan os cambios de marea para saír de “excursión" na procura de alimento e logo volver ao mesmo lugar onde estaban. Poden alcanzar esta orientación seguindo de volta o rastro mucoso que deixan atrás cando se moven. Mesmo hai unha especie no Pacífico (Lottia gigantea) que usa este rastro como unha trampa pegañosa para que se peguen as algas que despois comerán.
Ao ocupar sempre o mesmo lugar na rocha, acaban formando un pequeno burato que lles permite ancorarse para resistir a forza das ondas.
Para velas, só hai que achegarse a praia e buscar nas rochas que quedan ao descuberto coa marea baixa. Ás veces reúnense en grandes grupos, compartindo as pozas cos tomates de mar, caranguexos e caramuxos. Se nos fixamos, decatarémonos de que cada un ten o seu debuxo particular e único.
Para atopar esta fermosa lapa debemos somerxirnos un pouco máis, xa que adoitan vivir sobre as grandes algas pardas laminarias, aínda que tamén poden aparecer sobre as algas látego e oos fucus. Así que as verermos, sobre todo, entre os 5 e os 20 m de profundidade.
Apenas superan os 2 cm. Na cuncha presentan diferentes tons marróns, como franxas concéntricas, entre as que destacan as características raias azuis, unha serie de líñas (entre 2 e 15) discontinuas, moi próximas entre sí por un extremo, que van separándose a medida que discorren lonxitudinalmente.
Estas líñas están máis marcadas nos exemplares xoves e van desaparecendo nos adultos.
Cando enganchan nos talos (tallos) ou nas láminas das algas pardas, poden chegar a esburacalas creando marcas e buratos típicos do seu paso. Este xeito de alimentarse debilita as algas e as fai máis vulnerables aos temporais.
A cuncha é translúcida e permite ver parte do corpo no interior
Aliméntanse tanto das algas sobre as que vive como da fina capa de microalgas que se estende sobre elas.
Aínda que é difícil ver o corpo carnoso que agochan baixo a cuncha, xa que o habitual é que estean aferradas ás algas, o seu corpo é de cor crema e posúen tentáculos curtos na parte da cabeza.
As atoparemos buscando nas laminarias. Haberá que prestar atención ao talo e as láminas.
Lugares como Cala do rei, Areamilla o Salgueirón, onde abundan as laminarias, son bos sitios nos que procuralas.
Moi abondosas nas fochancas do intermareal nas praias. Este molusco con aspecto de lapa en realidade non o é. Os sifonaria ou falsas lapas respiran do aire, lo que les coloca a medio camino cos caracois terrestres.
Reptan sobre as rocas na procura de algas pequenas adheridas na superficie, xa que é o seu alimento principal. Ao igual cas lapas verdadeiras, poden seguir a súa pegada química para volver ao seu oco nas rochas.
A cuncha é ovalada e cónica, cun cinturón externo de raias escuras e claras que se alternan; e unha parte central máis clara que, en ocasións, pode presentar tamén manchas máis escuras.
O corpo ten unha cor máis escura, con pequenas motas claras dispersas, que se aclaran na zona ventral.
É unha masa sen tentáculos nin trompas que sobresaian.
É habitual atopalas en grandes cantidades e con diferentes tamaños na mesma fochanca xunto a lapas, caramuxos e tomates de mar.
DIAPOSITIVAS DE CARACOIS DE MAR
Calliostoma zizyphinum
Calliostoma zizyphinum
Ocenebra erinacea
Calliostoma zizyphinum
BIVALVOS
É o bivalvo máis emblemático de Galicia e abunda na ría. Vive unido ás rochas, filtrando auga sen parar para obteren o seu alimento. Calcúlase que é capaz de filtrar ata 50 litros de auga nunha hora.
As súas cunchas teñen forma lobulada e cor escura, desde o negro azulado ata o marrón. Miden entre 5 e 12 cm. de longo e presentan liñas curvas paralelas que, do mesmo xeito que os aneis de troncos das árbores, reflicten o seu crecemento.
Outro bivalvo clásico da ría. A diferenza do mexillón, o croque vive enterrado na area ou na lama (como as ameixas e as navallas). Para iso, usa o seu poderoso pé, co que cava no fondo, e deixa a parte oposta, onde están os sifóns, ao descuberto, filtrando así as substancias da auga sen ser visto.
Concéntranse na beira e zonas pouco profundas (ata 10 m), ás veces formando grandes densidades de individuos e son capaces de medrar moi rápido e soportar condicións extremas.
Mytilus galloprovincialis
Cerastoderma edule
Ruditapes decussatus
DIAPOSITIVAS DE AMEIXAS
Viven nas zonas intermareais de area ou lama, enterrándose ata 15 cm, o que lles permite soportar a baixada da marea. É nestas zonas onde se cultiva, "sementando" exemplares xuvenís que serán coidados (limpando e oxixenando a zona de cultivo) ata que sexan aptos para a súa colleita.
Prácticas similares lévanse a cabo cos berberechos, aínda que en zonas con máis calado.
Ten un tamaño pequeno, arredor dos 2-4 cm e a súa cuncha é redonda e avultada, cos raios marcados en rañuras.
Aínda que a cor pode variar moito, normalmente tirando a branca, con franxas máis escuras na parte máis ancha.
Os seus maiores inimigos son algúns paxaros de costa que buscan o alimento escondido baixo a area cos seu longo peteiro. Os peixes como a dourada e a solla tamén teñen gusto polo croque. Algunhas praias e punto pouco profundos de area lamacenta serán os mellores lugares para atopalos e observalos, mais non para collelos.
Os mellores lugares para observar mexillón e os os micro-ecosistemas que se forman sobre as cunchas e ao seu redor son as bateas e os faros. Tamén os atoparemos en rochas en diferentes puntos das Illas Cíes e pódense ver nalgunhas praias cando baixa a marea ou facendo snorkel, aínda que aquí non concentran tanta vida ao seu redor.
Segregan uns fíos resistentes (biso) cos que están firmemente unidos ás rochas e entre eles. Nunca os atoparemos sós, son animais moi gregarios, dado que isto lles permite protexerse das ondas (estando tan xuntos que reducen a superficie do corpo que deixan exposta ás ondas) e manteñen mellor a humidade (aspecto de moita importancia ao vivir en zonas intermareais). Crece a pouca profundidade, xeralmente ata 15 metros, aínda que en zonas de bateas pode desenvolverse en baixos rochosos de maior profundidade.
O corpo brando no interior é alaranxado. En principio, os machos e as femias presentan o mesmo aspecto, aínda que durante a desova as femias adquiren unha cor máis avermellada e os machos tirando a branco.
A pesar da súa aparente sinxeleza, posúen receptores para o tacto, o gusto e mais do equilibrio (que lle permiten saber en que posición se atopan).
Os seus principais depredadores son as estrelas do mar, que abren os mexillóns e introducen os seus estómagos nas cunchas, polo que é común ver enormes poboacións destes equinodermos en lugares onde abundan os mexillóns, como as proximidades das bateas. Pero tamén sofren as ameazas do corniño (Nucella lapillus), un pequeno caracol capaz de furar a súa cuncha para comelo. Os peixes con mandíbulas fortes, coma o sargo ou o peixe porco, tamén gustan de comer mexillóns e, por suposto, as gaivotas, cuxa capacidade para abrilos é moi rechamante, dado que os lanzan desde o aire contra rochas e peiraos para romper as súas cunchas.
Moitos bivalvos viven enterrados no fondo areoso da ría. É moi raro velos mergullando polos seus hábitos, mais podemos atopalos nas zonas intermareais das praias e outras lugares da costa.
A ameixa fina é unha das especies máis comúns. As súas cunchas son simétricas e ovaladas, de cor crema ou case branca. Presenta múltiples rañuras concéntricas que se cruzan coas estrías transversais, formando un relevo cuadriculado. Pode ter manchas escuras nos extremos.
---------------------------------------------------------------
En Galicia temos catro tipos: ameixa fina, ameixa babosa, ameixa rubia e ameixa xaponesa. A seguir podemos ver algunhas fotos na galería, que nos axudarán a diferencialas polos debuxos externos das cunchas.
Ao vivir fixados a superficies duras, adaptaron a súa forma. A cuncha é alongada e estreita claramente no extremo final polo que está suxeita, para facilitar a ancoraxe. Mentres que a parte oposta, que usan para filtrar, ensanchouse para aumentar a área de captura.
-próximamente-
-----------------------------------------------------------------
Hai outro bivalvo moi parecido, que semella un berberecho xigante, o carneiro ou Venus verrucosa.
Ademais do seu grande tamaño, difire do berberecho porque a súa cuncha é moi grosa e ten unhas rañuras moito máis marcadas.
A súa cor varía de gris claro a crema.
Caracterízase polos seus dous longos e separados sifóns (a ameixa babosa, tenos xuntos ao longo, máis curtos e amarelados).
É unha especie autóctona.
Ameixa fina: cunchas claras coas liñas concéntricas e transversais marcadas que forman un relevo de cuadrícula. Sifóns longos e separados.
Ameixa babosa: cuncha cunha textura máis lisa e brillante. Manchas amarelentas e liñas concéntricas marróns sobre fondo gris claro. Sifóns curtos e unidos.
Ameixa rubia: cuncha lisa e brillante, con manchas amplas avermelladas ou moradas que adoitan crear debuxos en zigzag.
Ameixa xaponesa: cuncha con liñas concéntricas e transversais moi marcadas, máis que a fina, sobre a súa característica cor gris escura.
Dentro, a masa corporal é branca, co músculo do pé moi desenvolvido. O bordo do corpo que vai dende o pé aos sifóns prégase en zigzag.
Vive en fondos area ou de lama, desde a praia a 50m de profundidade.
VIDA MINÚSCULA ENTRE MOLUSCOS
Galicia é o principal produtor mundial de mexillón grazas ao cultivo en bateas. Trátase de plataformas flotantes de madeira, ancoradas ao fondo por grandes cadeas, das que se colgan as cordas con sementes de mexillón para colleitalo despois do seu engorde.
Mergullar baixo estas estruturas é unha das inmersións máis interesantes e espectaculares da ría. Se a visibilidade acompaña podes ver as columnas de mexillón con bancos de peixe ao seu redor e a cantidade de vida que se estende coma unha alfombra baixo a batea debido á abundancia de restos que se acumulan alí, que serven de alimento para un gran número de animais do fondo.
O mexillón en si forma un "mini-ecosistema" na súa cuncha, acollendo multitude de formas de vida, como pequenas anémonas, crinoideos, briozoos, hidrozoos, vermes tubícolas, arneiróns, algas, ascidias ou pequenos peixes.
De feito, as restras de mexillón constitúen unha barreira "artificial" que cambia de maneira importante a vida que os rodea. Como grandes filtrantes, os mexillóns absorben grande parte dos nutrientes da columna de auga que ocupan. A cambio, coas súas feces e cos exemplares que caen accidentalmente, envían nutrientes ao fondo, superpoboado con outras especies.
Algunhas das larvas que vagan na columna de auga libran de formar parte da dieta do mexillón e medran nos buratos das súas cordas. Isto fai que a variedade de diferentes especies que poidamos atopar nelas sexa enorme, especialmente animais de pequeno tamaño.
Na galería de fotos deixámosvos unha pequena mostra destes micro-ecosistemas e dos seus pequenos habitantes. Aínda que non sempre o pareza, todas as fotos foron quitadas sobre cunchas de mexillón.
Ensis magnus
Pecten maximus
Aequipecten opercularis
Outro bivalvo emblemático é a navalla, que se caracteriza por ter cunchas moi estreitas, alongadas e lixeiramente curvadas.
O seu parente, o longueirón (Ensis siliqua) , a diferenza da navalla, ten as cunchas máis longas e rectas.
As alongadas valvas son de cor amarelenta a rosada, a miúdo con franxas transversais máis escuras. Cando se pecha, non o fai hermeticamente, os extremos quedan abertos e é por onde o animal pode mirar cara a fóra. Por un extremo pode sacar os sifóns, para respirar e alimentarse, e no outro o pé de cavar.
Os navallas son moi hábiles para enterrarse, podendo facelo en poucos segundos e poden cavar galerías de ata 50 cm. Nelas refúxianse cando é necesario e soben para asomarse se precisan alimento. É o seu musculoso pé o que lles permite moverse facilmente neste hábitat. De cando en vez, mesmo pode axudarlle a "nadar" distancias curtas para facer o seu burato noutra zona da area.
Viven en fondos areosos e lamacentos, aínda que a diferenza doutros bivalvos, pódense atopar a maiores profundidades, ata 40 m.
É un dos poucos bivalvos de "vida libre" e é que a vieira ten unha chea de curiosidades. Para empezar pode nadar, pouco e a choutos, pero nada, especialmente para escapar do perigo. Isto conségueo impulsando a auga fóra do seu corpo ao "bater" coas súas cunchas.
Atoparémolas case sempre nos fondos areosos, agochadas baixo unha fina capa de area que poñen para camuflarse mentres filtran os alimentos.
Outra curiosidade deste animal son os seus múltiples ollos que, como non ten cabeza, espállanse polo contorno do seu corpo e que podemos ver como pequenas boliñas avermelladas entre os moitos tentáculos (si, tamén teñen tentáculos) que as custodian.
As súas cunchas son redondeadas e asimétricas, mentres que unha adquire unha forma cóncava para recoller o corpo no interior, a outra é plana, actuando como tapa. Esta forma hidrodinámica favorece o seu sistema de propulsión a chorro e permítelles cubrir máis facilmente de area a cuncha superior recta.
Acadan un tamaño relativamente grande, alcanzando os 13 ou 15 cm de diámetro e teñen rañuras que atravesan as súas cunchas dende a parte máis estreita onde se xuntan (que está flanqueada por dous saíntes laterais moi características) ata a zona de apertura. A súa cor pode variar moito, pero normalmente a cuncha plana vai do avermellado ao gris escuro, e a cuncha cóncava está entre branco e ocre.
Na ría tamén podemos atopar un parente próximo da vieira, aínda que máis pequeno, a volandeira (moi semellante á vieira) ten hábitos similares nos fondos de area.
Mide entre 5 - 9 cm. de diámetro e tamén ten cunchas desiguais, sendo a esquerda cóncava e a dereita plana. Outras características que comparte coa vieira é que ten múltiples ollos e tentáculos no bordo do seu corpo que aparecen entre as cunchas e que é capaz de nadar saltando.
Pero a diferenza da vieira, cando é de pequeno tamaño vive fixa no substrato grazas a uns filamentos (biso), que abandona cando se fai adulta. Ademais, os saíntes da parte estreita da cuncha (orellas) son asimétricas, unha é máis longa que a outra.
As súas cunchas son de cor variable, desde o branco rosado ata o tons marróns, normalmente con bandas concéntricas ou manchas máis escuras e adoitan estar cubertas por esponxas ou algas.
Debido a que frecuentan fondos areosos e lamacentos nos que se esconden, non é frecuente atopala durante as inmersións.
OUTROS MOLUSCOS
Lepidochitona cinerea
Antalis vulgaris
Os quitóns ou polipocóforos son pequenos animais que, xunto cos cabeiros, reflicten a enorme variedade de formas que poden tomar os moluscos.
Os quitóns teñen forma ovalada e aplanada, de entre 1 e 6 cm de longo, e o seu corpo está cuberto cunha única cuncha formada por 8 placas transversais articuladas. O bordo do manto do seu corpo forma unha cintura que normalmente percorre todo ou parte do perímetro da cuncha, cubríndoos coma se fose un reberete. Ademais, esta parte saínte do manto normalmente ten espiñas ou pelos grosos que sobresaen dos lados.
O pé é grande, esténdese por toda a parte ventral do seu corpo e permítelles moverse e tamén ancorarse ás rochas, xa que son capaces de fixar firmemente o bordo exterior do pé e levantar a parte interna para xerar un baleiro.
A especie máis común é o quitón gris, Lepidochitona cinerea, , que se caracteriza por unha coloración moi variable das súas placas, dende o beixe ou o gris ata o vermello ou o marrón, e con tons ou manchas uniformes. A súa cintura ten un padrón característico, o que nos permitirá diferencialo, de cor marrón con manchas e manchas irregulares máis claras.
Tamén podemos atopar especies máis rechamantes, coma o quitón estrellado, Acanthochitona critina, con tons máis violáceos e con 8 pares de penachos peludos que o fan facilmente recoñecible. O maior poliplaclóforo máis grande das nosas augas é o quitón crema ou dormiñento grandal, Chaetopleura angulata, que como o seu nome suxire, distínguese pola cor crema do seu corpo e polas vistosas placas marróns con liñas brancas simétricas. Os exemplares desta especie poden superar os 6 cm.
Aliméntanse de algas e pequenos invertebrados, para o que empregan a súa poderosa rádula, que ten multitude de dentes pequenos en filas formadas por compostos ferrosos (magnetita).
Non teñen ollos nin tentáculos sensoriais, pero desenvolveron órganos exclusivos para relacionarse co medio. No seu corpo brando teñen quimiorreceptores e receptores táctiles, pero a súa estrutura sensorial estrela son os estetes: múltiples fotorreceptores que están espallados pola súa cuncha e que actúan como ollos. En realidade, son células do manto que se estenden a través de canles verticais, furando a cuncha para situarse fóra dela.
Son habitantes habituais da zona intermareal, polo que se poden ver nas rochas das praias, xeralmente en pozas, fendas ou baixo as pedras Aínda que poden medir varios centímetros, o máis común é que nas pozas intermareais sexan de pequeno tamaño, entre 1 e medio centímetro. Tamén viven a maior profundidade e se nos fixamos ben, podemos atopalas nas inmersións en puntos como Viños.
Estes estraños animais viven parcialmente enterrados no fondo, escavando galerías para capturar os restos dos que se alimentan e miden entre 2 e 6 cm.
Están protexidos nunha cuncha tubular curva nunha soa peza, que está aberta polos dous extremos e na que un destes extremos é máis estreito (parte traseira que está desenterrada) e outra máis ancha (parte dianteira que enterra na area).
A pequena abertura que queda no exterior permítelles respirar, xa que a auga entra e sae do seu corpo a través deste pequeno burato.
O burato máis grande está enterrado, nel hai unha pequena cabeza sen ollos e un poderoso pé en forma de cono do que saen múltiples tentáculos (algunhas especies teñen varios centos) que serven de órganos sensoriais e para capturar e manipular alimentos: son os captáculos.
Ademais da súa forma característica, estes animais son recoñecidos porque a súa cuncha está cuberta por múltiples e finais estrías lonxitudinais. A coloración varía gradualmente, dende a parte máis estreita, onde é marrón, pasando por unha zona laranxa que se aclara ata o branco brillante da parte máis ancha.
Polo seu estilo de vida temos que buscalos en fondos areosos e lamacentos. Aínda que a maioría das veces o único que atoparemos será a súa cuncha baleira.
DIAPOSITIVAS DE QUITÓNS
Acanthochitona crinita
Acanthochitona crinita
Lepidochitona cinerea
Acanthochitona crinita
Todas as fotografías, textos e vídeos pertencen ás autoras e están protexidos pola Ley de Propiedade Intelectual. Non se permite o seu uso non autorizado.
